ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 1.

Η Λεία Βιτάλη και το νέο ιστορικό της μυθιστόρημα «Ιερή παγίδα»

«Το Βυζάντιο δεν ήταν μια ηρωική εποχή»

Το Βυζάντιο και η Αλωση είναι το θέμα του νέου μυθιστορήματος της Λείας Βιτάλη με τίτλο «Ιερή παγίδα - Το απόκρυφο χρονικό της Κωνσταντινούπολης» (εκδ. Πατάκη). Είναι το δεύτερο ιστορικό μυθιστόρημα της Βιτάλη μετά «Το παραμύθι του Μεγάλου Φόβου» (εκδ. Καστανιώτη). Ξεκίνησε το 1970 με μια μικρή ποιητική συλλογή για να ακολουθήσουν τα μυθιστορήματα: «Αννα Χ» (εκδ. Οδυσσέας), «Η κοιλιά της μεταφράστριας» (εκδ. Εξάντας), το αφήγημα «Εκείνος που τον έλεγαν Μείνε» και οι συλλογές διηγημάτων «Η Μυρωδιά του Μαύρου» (εκδ. Εξάντας) και «Σκοτεινές Μητέρες» (εκδ. Πατάκη). Παράλληλα ασχολείται με τη συγγραφή θεατρικών έργων: «Ευάννα», «Τζιν Φιζ», «Ροστμπίφ» (κρατικό βραβείο 1993, που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Λονδίνο), «Θηρία στην Αποθήκη», «Γεύμα» (κρατικό βραβείο 1998, που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Θεατρική Σκηνή), «Μεγάλο παιχνίδι» (επίσης στη Θεατρική Σκηνή) και το «Addio del passato» (παίχτηκε στο θέατρο «Εμπρός»). Και πάμε στην «Ιερή παγίδα»:

- Είναι η δεύτερη φορά που καταπιάνεστε με το ιστορικό μυθιστόρημα. Ποιος ο λόγος;
«Η ιστορία υπάρχει μέσα μας. Είναι εκείνο το παρελθόν που μας διαμορφώνει σαν κοινωνίες αλλά και, σε μεγάλο ποσοστό, σαν ανθρώπους. Ωστόσο, θα έλεγα, ότι στην πραγματικότητα δεν γράφω ιστορικό μυθιστόρημα με την τρέχουσα έννοια του όρου, δηλαδή το είδος που έχει κληροδοτήσει σε μας ο 19ος αιώνας κι ακόμη το βλέπουμε να υιοθετείται από σύγχρονους συγγραφείς. Γι' αυτό και προσωπικά δεν το ονομάζω ιστορικό. Γράφω μυθιστόρημα που αναφέρεται σε μια εποχή του παρελθόντος και ψάχνω τις αιτίες που μας έχει διαμορφώσει σ' αυτό που είμαστε τώρα. Προσπαθώ γράφοντας να βιώσω την ατμόσφαιρα και την ιδιαιτερότητα της εποχής, ώστε τα συμβάντα να προκύπτουν από τις πράξεις των ηρώων μου, να μη μένω σε μια στεγνή καταγραφή γεγονότων και σε κάποιο ψυχογράφημα των ιστορικών προσώπων».

Η Αλωση αλλιώς

- Γιατί ωστόσο το Βυζάντιο και η Αλωση της Κωνσταντινούπολης;
«Θεωρώ ότι το Βυζάντιο ήταν μια εξίσου σκοτεινή εποχή με τη δική μας. Δεν ήταν μια ηρωική εποχή. Τουλάχιστον για τη Δύση. Εχει ομοιότητες με τη σημερινή. Αυτό βοηθάει όταν θέλει κανείς να μιλήσει για το σήμερα "εν ψυχρώ". Βλέπετε το "εν θερμώ" στη λογοτεχνία δεν είναι και τόσο καλός σύμβουλος. Μπορεί να σε οδηγήσει σε μελλοδραματισμούς που θα σε εξοστρακίσουν απ' τον στόχο σου. Ο πόλεμος, η ήττα, η εκμετάλλευση των αδύναμων, η απληστία των δυνατών, ο φανατικός σκοταδισμός της Εκκλησίας, ο φόβος και η τρομοκρατία του κυριαρχούν και σήμερα όπως και τότε. Αλλά το περίεργο είναι ότι δεν το διάλεξα εγώ το Βυζάντιο. Εκείνο ήρθε και με βρήκε καθώς προσπαθούσα να βρω τις ρίζες μου και τις αιτίες που με ξερίζωσαν. Ξέρετε η καταγωγή μου είναι από την Κωνσταντινούπολη και αυτό ήταν που με έκανε να προχωρήσω ερευνώντας εκείνα τα μέρη. Ετσι, γλιστρώντας όλο και πιο βαθιά στο παρελθόν έφτασα στην Αλωση, την οποία θεωρώ κορυφαίο γεγονός για τα Βαλκάνια αλλά και για τη Δύση γενικότερα.
- Ακόμη ένα βιβλίο για την Αλωση λοιπόν;
«Είναι ένα βιβλίο για την Αλωση από μια όμως εντελώς διαφορετική οπτική. Στα έντεκα χρόνια της έρευνάς μου ανακάλυψα ότι τα πράγματα δεν ήταν έτσι ακριβώς όπως τα είχαμε μάθει. Δεν ήταν ηρωικά, ούτε γεμάτα πατριωτικές αυτοθυσίες, όπως μας λένε τα σχολικά ή άλλα εγχειρίδια. Βλέπετε το παρελθόν είναι εύπλαστο. Μπορεί ο καθένας να το διαμορφώσει σύμφωνα με τους στόχους του. Να το διαστρεβλώσει. Κι εκείνο δεν έχει τη δύναμη να διαμαρτυρηθεί. Δεν μπορώ να ξέρω αν έχω γράψει ένα καλό βιβλίο. Ξέρω όμως ότι έχω γίνει λίγο πιο σοφή μετά από αυτό».
-Τι σήμαινε σε δουλειά αυτό το βιβλίο;
«Είναι μεγάλη ιστορία. Ξεκίνησα από μια μικρής έκτασης επικοινωνία που είχα με τον αείμνηστο βυζαντινολόγο σερ Στίβεν Ράνσιμαν, που μου έδωσε τις πρώτες κατευθύνσεις. Μετά γέμισε το γραφείο μου βιβλία και papers από γνωστούς Ελληνες βυζαντινολόγους αλλά και ξένους, με αποσπάσματα από τα αρχεία της Βενετίας και τουρκικές αλλά και διεθνείς εκδοχές της ιστορίας. Διάβαζα με μανία προσπαθώντας να μπω στο κλίμα της εποχής. Ηταν συναρπαστικό. Αλλά και συγχρόνως τρομακτικό, καθώς ένιωθα ότι βάδιζα σε ναρκοπέδιο. Μετά προσπάθησα να ξεχάσω τις πηγές κι όλο αυτό το υλικό μεταπλάστηκε στη δική μου ιστορία».
-Πώς προέκυψε ο κεντρικός ήρωας;
«Αναπάντεχα, όπως συμβαίνουν όλα τα συναρπαστικά στη ζωή μας. Ετσι συναντήθηκα με το μικρότερο γιο του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου, τον Ιάκωβο Νοταρά, ένα δεκατετράχρονο πανέμορφο αγόρι, που η ιστορία του είναι η ίδια η ιστορία της Αλωσης, καθώς πέρασε στην κυριολεξία πάνω από το κορμί και την ψυχή του. Είναι ένα πραγματικό πρόσωπο που ελάχιστα έχει μιλήσει γι' αυτό η επίσημη ιστορία. Οι ιστορικοί της Αλωσης διχάζονται σχετικά με τη ζωή του. Αλλοι λένε ότι ο Μωάμεθ ο Πορθητής τον έσφαξε μετά την Αλωση κι άλλοι ότι τον ερωτεύτηκε τρελά και τον απήγαγε στο χαρέμι του. Διάλεξα αυτή την εκδοχή καθώς η ιστορία τον ξαναβρίσκει πολύ αργότερα ζωντανό στη Βενετία. Στον εμφύλιο πόλεμο, που παραλίγο να ξεσπάσει πριν από την επίθεση του Μωάμεθ μέσα στην Κωνσταντινούπολη, τον βρίσκουμε να ονειρεύεται την άλωση για να κερδίσει την εξουσία, μόνο που μετά πέφτει μέσα στην παγίδα που έχει στήσει ο κλήρος και αργότερα, στο χαρέμι, υφίσταται τον έρωτα αλλά και τη βαναυσότητα του σουλτάνου και των άγραφων νόμων του Ισλάμ. Η ιστορία μου βέβαια δεν σταματά εκεί, ας μη τη διηγηθούμε όμως όλη».
-Τι προβλήματα αντιμετωπίζει ένας συγγραφέας μετά την έκδοση του βιβλίου του;
«Τώρα μου βάζετε μια καυτή πατάτα στο χέρι. Δυστυχώς το βιβλίο είναι πνευματικό έργο όσο γράφεται και όσο βρίσκεται στα χέρια των αναγνωστών του. Στο ενδιάμεσο στάδιο αυτό το έργο είναι απλώς ένα "προϊόν". Και σαν προϊόν πρέπει να βγει στην αγορά. Που σημαίνει να γνωστοποιηθεί στο κοινό. Κι εκεί αρχίζουν τα δύσκολα. Οι νόμοι της αγοράς είναι σκληροί. Εχει τρομάξει το μάτι μου. Εχεις αναλωθεί μήνες ή μερικές φορές και χρόνια για να γράψεις ένα βιβλίο -η "Ιερή Παγίδα" μου πήρε πέντε χρόνια για να γραφτεί, χώρια την έρευνα- και ξαφνικά ανακαλύπτεις ότι πρέπει να μοχθήσεις εξίσου για να έχεις ένα μικρό μερίδιο, μερικές αράδες στον Τύπο που θα ενημερώσουν τους υποψήφιους αναγνώστες ότι υπάρχει. Πολλές φορές ο συγγραφέας φτάνει στο σημείο να εκλιπαρεί για τρεις αράδες. Είναι ταπεινωτικό. Αλλά έτσι είναι. Δεν ξέρω τι φταίει. Ισως τα βιβλία που εκδίδονται είναι πάρα πολλά. Περισσότερα από όσα μπορούν να δημοσιευθούν ή περισσότερα από όσα μπορούν να διαβαστούν. Και υπάρχει πάντα η πιθανότητα να χαθούν κάποια βιβλία που αξίζει να διαβαστούν».
- Πώς βλέπετε την ελληνική αγορά του βιβλίου;
«Πολλά βιβλία, λίγοι αναγνώστες. Από τις έρευνες ωστόσο έχει διαπιστωθεί μια μικρή αύξηση που τη χρωστάμε στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό. Αυτό έχει δύο πλευρές. Την καλή, γιατί μπαίνουν οι γυναίκες στο παιχνίδι, και την άλλη, που πολλές φορές οδηγεί συγγραφείς να γράφουν έχοντας στο μυαλό τους "αυτά που θέλουν οι γυναίκες". Σίγουρα βλέπουμε βιβλία που είναι γραμμένα με τη συνταγή της γρήγορης πώλησης σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς. Αυτό δεν είναι κατ' ανάγκην κακό αν πιστεύουμε ότι... διαβάζοντας έρχεται η όρεξη. Εκείνο που πιστεύω ότι θα βοηθούσε τη λογοτεχνία μας θα ήταν η έξοδός της στο εξωτερικό. Υπάρχουν θαυμάσια βιβλία πλέον που μπορούν να ταξιδέψουν και να "υπερασπιστούν" το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Αλλά χρειάζονται χρήματα για μεταφράσεις. Πώς θα εκδώσουν έξω αν δεν ξέρουν τι έχεις γράψει; Μέχρι στιγμής τα πράγματα είναι στα χέρια των εκδοτών που προσπαθούν και στων ίδιων των συγγραφέων που αυτοχρηματοδοτούν τις μεταφράσεις τους. Οσοι μπορούν βέβαια. Οι άλλοι; Εδώ χρειάζεται η πολιτική του βιβλίου και οι επιχορηγήσεις. Το ίδιο με τα ελάχιστα ελληνικά θεατρικά έργα που έχουν παιχτεί στο εξωτερικό. Το έχω ζήσει μ' ένα έργο μου που ανέβηκε στο Λονδίνο. Δεν έχουν συνέχεια. Γιατί δεν τα στήριξε κανείς από εδώ. Ενώ τα ξένα έργα και βιβλία τα στηρίζουν οι δικοί τους πολιτιστικοί οργανισμοί».
- Θέατρο ή πεζό; Πού χωράτε περισσότερο;
«Εκεί που με πάει το θέμα μου και οι ήρωές μου. Αφήνομαι εντελώς να με οδηγούν. Δεν τους αντιστέκομαι γιατί ξέρω ότι θα με εκδικηθούν με τον τρόπο τους. Οι ήρωες της μυθοπλασίας είναι πολύ πιο δυνατοί από τους συγγραφείς τους. Ερχονται από τα πιο σκοτεινά βάθη μας και, για να καταφέρουν να βγουν στο φως, έχουν ματώσει σπάζοντας σκληρά όρια και διαρρηγνύοντας ταμπού και αντιστάσεις μεγατόνων. Ε, έπειτα από τέτοια μάχη τούς αφήνω την ελευθερία να κυβερνήσουν».

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΙΩΝΗΣ

(Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/02/2007)