ΚΡΙΤΙΚΕΣ 7.

Η Ιερή Παγίδα της Λείας Βιτάλη

Πιστεύω ακράδαντα στην κρυφή φωνή των πραγμάτων και των πόλεων, στην κρυφή πτυχή των γεγονότων. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται η προσωπική μυθολογία του καθενός μας. Με όσα είδε και δεν ξέχασε ποτέ. Με όσα ξέχασε, αλλά το συναίσθημα ή η μνήμη του ανακαλεί επιλεκτικά- και κάπως «διορθωμένα». Με όσα σκέφτηκε, ονειρεύτηκε, έπλασε, επινόησε, άλλαξε. Αυτός είναι ο κόσμος του καθενός μας: ένα υποκειμενικό νησάκι μέσα στην κοινωνία των ανθρώπων που πότε εντάσσεται και πότε πλέει μονάχο, σαν σχεδία η οποία έρχεται και φεύγει αέναα.
Πιστεύω και ότι η μοίρα του ανθρώπου αλλάζει πάντοτε σε δραματικές συγκρούσεις με την Ιστορία, χωρίς αυτό να φαίνεται πουθενά στις επίσημες καταγραφές- καταγραφές του νικητή, έτσι κι αλλιώς. Πώς χάθηκε η προγιαγιά μου; Με ρωτά και με ξαναρωτά η αγαπημένη μου Σααντέτ από τη Σμύρνη. Φεύγοντας, της λέω, με τη δική μου γιαγιά και με άλλα τέσσερα αδέλφια, όλα κάτω από 15, ορφανά. Ξέρω, μου απαντά, στην ανταλλαγή των πληθυσμών.
Δεν φταίει η μικρή μου, η ακριβή μου. Οι νικητές δεν σημείωσαν (ούτε καν σε υποσημείωση) το αυτονόητο: πως ήταν πόλεμος και σκοτωνόταν κόσμος. Το δέχεται όταν της το λέω. Ομως, εξ αυτού, ανησυχώ πολύ γιατί, όταν οι πρωταγωνιστές απομακρύνονται, η αλήθεια του καθενός υποχωρεί εμπρός στη γενική αλήθεια (αν υπάρχει κάτι τέτοιο). Και δεν φοβάμαι για τη Σμύρνη αλλά για τον εμφύλιο, που, όσο πάει και χάνουμε εκείνους που αναμείχθηκαν και θα μείνει σε λίγο η ψυχρή άποψη των ιστορικών ενώ εμείς που ακούσαμε τις αφηγήσεις των ανταρτών γονιών μας ζούμε ακόμη. Κι ωστόσο, η ιστορική άποψη είναι κι εκείνη αναγκαία. Τι θα ήταν τα πράγματα χωρίς τον Θουκυδίδη και τον Επιτάφιό του; Αλλά, τα ευρήματα από το Δημόσιο Σήμα που δίνουν «πρόσωπα» στους τότε νεκρούς υπερασπιστές της πατρίδας, δεν είναι εξίσου συγκινητικά;
Μακρηγορώ, αλλά θέλω να παρουσιάσω επακριβώς το πλαίσιο μέσα στο οποίο μου «μίλησε» η Ιερή Παγίδα της Λείας Βιτάλη. Η μοίρα του ανθρώπου μέσα στη λαίλαπα των ιστορικών γεγονότων, που, βεβαίως, την επηρεάζουν. Η αληθινή μοίρα, και η επινοημένη. Ενός προσώπου, πολλών προσώπων. Κυρίων και δευτερευόντων. Ακόμα και κάποιων- η πολλών- που δεν έχουν υπάρξει αληθινά.
Η συγγραφέας ξεκινά από βάσεις εξαιρετικά στέρεες: εκτός από το αδιαμφισβήτητο ταλέντο της, έχει πείρα στη γραφή, εξαιρετική γνώση της τοπογραφίας της Κωνσταντινούπολης και γνώση- εκ των έσω, θα λέγαμε, ως εκ της καταγωγής της- της Ιστορίας. Βεβαίως, η καταγωγή δεν φτάνει. Και εκείνη εμπλούτισε πολύ τις γνώσεις της και τις πηγές της. Οπως «εμπλούτισε» και τους χαρακτήρες του μυθιστορήματός της αυτού.
Κωνσταντινούπολη, λοιπόν, 1453. Η Θεοσκέπαστη, η Βασιλεύουσα, η Πόλις, είναι έτοιμη να πέσει. Στο βάθος- βάθος ακούγεται το πλήθος που την έχει ήδη παραδώσει (ως προς την επιθυμία αλλά και τη συνείδησή του). Δεν υπάρχουν ηρωικοί μαχητές- υπερασπιστές. Ενας κουρασμένος όχλος υπάρχει, ο οποίος άγεται και φέρεται από τους ηγέτες του. Δεν θέλει να πολεμήσει, γιατί πιστεύει ότι θα τη βολέψει με τον Μωάμεθ τον Πορθητή και με τον Τούρκο. Μισεί όσους προσπάθησαν να γεφυρώσουν το σχίσμα με την Καθολική Εκκλησία και προτιμά να τουρκέψει η Αγιά Σοφιά παρά να πατήσει ξανά το πόδι του εκεί για λειτουργία ο καθολικός καρδινάλιος.
Κινδυνεύω να επισύρω την μήνιν των «ελληναράδων» αλλά κάπως έτσι, όπως την δίνει η Λεία Βιτάλη στο μυθιστόρημά της, είναι και η δική μου αίσθηση για τις τελευταίες εβδομάδες της Κωνσταντινούπολης, από τα διαβάσματα τόσων χρόνων. Και μιλώ για τις διάφορες πηγές, όχι για διαστρεβλωμένες παρουσιάσεις που γέρνουν προς τα εδώ και προς τα εκεί. Δεν είναι γι’ αυτό, όμως, που το πλαίσιο μου φαίνεται εξαιρετικά καμωμένο. Είναι διότι, όποια και αν τελικά είναι η ιστορική αλήθεια (γιατί υπάρχει και το λεγόμενο «αντικειμενικό») η συγγραφέας κατάφερε να δώσει τη δραματική και πλήρη εικόνα μιας πόλης ελάχιστα πριν από την πτώση της και αμέσως μετά. Με την ανάσα του Πολέμου και της Κατάκτησης να ακούγεται στο σβέρκο της. Σπουδαίο επίτευγμα!
Εννοείται ότι μονάχα αυτό δεν θα έφτανε. Και πράγματι, η συγγραφέας προχώρησε. Με μαεστρία και με την ικανότητα εξαιρετικού τεχνίτη, κατόρθωσε να στήσει μέσα σε αυτό το σκηνικό τη δική της ιστορία. Αφηγείται η κόρη του Λουκά Νοταρά, του πρωθυπουργού όταν έγινε η άλωση. Στη διάρκεια της αφήγησης παρουσιάζεται και άλλο ένα πρόσωπο ως κυρίαρχο, αυτό που είναι και ο αληθινός πρωταγωνιστής του βιβλίου. Ο Ιάκωβος Νοταράς, ο μικρός, αγαπημένος άγγελος της οικογένειας, ο χαϊδεμένος γιός που θα περάσει δια πυρός και σιδήρου από τα 13 του και μέχρι το τέλος του μυθιστορήματος.
Αφήγηση πυκνή, με στοιχεία επινοημένα ή πραγματικά που πείθουν και την εξυπηρετούν, χαρακτήρες δομημένοι σωστά, πλοκή που εξελίσσεται σπειροειδώς. Με έναν μοντέρνο τρόπο, η Λεία Βιτάλη στήνει ένα ιστορικό μυθιστόρημα- που, πάντως έχει αρχή, μέση και τέλος. Πότε μέσα από τα μάτια της κόρης και πότε μέσα από αυτά του γιου των Νοταράδων, μας παρουσιάζει μια ιστορία γεμάτη ίντριγκες, πάθη, ανατροπές, χαρές, λύπες, εξάρσεις, μετουσιώσεις. Μια συναρπαστική ιστορία! Η εξαίσια γραφή της σε κάνει να παρακολουθείς με αμείωτο ενδιαφέρον και κάποιες φορές με κομμένη την ανάσα τη ζωή του μικρού Ιάκωβου για τον έρωτα του οποίου, λέει η Βιτάλη, επέμεινε ο Μωάμεθ να κυριεύσει την Πόλη.
Τι κι αν ήταν, τι κι αν δεν ήταν έτσι; Πάντως η άλωση πέρασε από το μικρό τρυφερό κορμάκι του: τον ευνούχισαν, τον μαστίγωσαν, τον κράτησαν δούλο, αλλά και μοιράστηκε το κρεβάτι του με τον Πορθητή. Η μεγάλη αδυναμία του Μωάμεθ προς εκείνον θα τον κάνει να λάβει την απόφασή του στα δύσκολα: να επιστρέψει για να τον σκοτώσει, ώστε να ωφεληθεί η πατρίδα. Αλήθεια; Ψέματα; Ποιος νοιάζεται, αλήθεια, με ένα τέτοιο κείμενο, που σπαρταράει;
Δεν έχει λοιπόν αδύνατα σημεία το βιβλίο; Κατά την άποψή μου ελάχιστα. Είναι εκείνα στα οποία αφηγείται η κόρη και ρωτά κάθε τόσο την άποψη του φανταστικού μελλοντικού της αναγνώστη. Κάτι που θα ήταν μάλλον απίθανο να συμβαίνει, αφού η νεαρά, κανονικά, δεν θα πρέπει να είχε αίσθηση ότι τα γραφτά της θα διαβαστούν. Επίσης, σε κάποιες στιγμές, ξεφεύγουν λέξεις της δικής μας σημερινής καθημερινότητας. Κατά τα λοιπά, είναι άψογο αφού οι μεν συμπτώσεις με τα φυλακτά αποδεικνύεται ότι δεν ήταν συμπτώσεις παρά μόνο στο μυαλό του Ιάκωβου (το λέω γιατί στην αρχή τόσες συμπτώσεις με είχαν προβληματίσει) τα δε λογικά άλματα που γίνονται δεν έχουν κενά.
Για να συνοψίσω: ένα καλογραμμένο, εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, το καλύτερο που έχω ίσως διαβάσει τον τελευταίο καιρό, με τις πτώσεις και τις ανόδους των ηρώων του, με μια ατμοσφαιρική σφραγίδα μοναδική και με θαυμαστή αφήγηση. Σαν να ήμουνα εκεί ένιωθα όσο το διάβαζα. Σαν να παρακολουθούσα με σφιγμένη την καρδιά και κομμένη την ανάσα. Και μετά, σαν να παρακαλούσα, στη Βενετία πια, να αλλάξουν τα πράγματα, να μην υπάρχει πια τόσος πόνος, τόσο δάκρυ. Μου είναι ακατανόητο πώς δεν είναι από τότε που εκδόθηκε μέχρι τώρα αδιαλείπτως στα ευπώλητα. Μακράν το ωραιότερο του 2006!

Από την ΕΑΡΙΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ (http://many-books.blogspot.com στις 7.4.2007)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΣΤ

elpida said...

Χριστός Ανέστη και Χρόνια Πολλά, εαρινή μου συμφωνία! Ελπίζω να πέρασες ωραία το Πάσχα!
Για αυτό το βιβλίο έχω ακούσει πολύ καλά λόγια και νόμιζα πως ήταν στα ευπώλητα. Δεν το έχω διαβάσει ακόμα, αλλά είναι στη λίστα μου.Τώρα που διάβασα την κριτική της Ελένης Γκίκα και την δική σου, θα του δώσω προτεραιότητα. Ακούγεται πολύ ενδιαφέρον!

scalidi said...

Εγώ δεν τρέφω καμία ιδιαίτερη προτίμηση στα ιστορικά μυθιστορήματα -για την ακρίβεια συχνά τα βαριέμαι- αλλά αυτό ήταν διαφορετικό της Λείας. Ήταν ένα βαθύ ψυχικό τοπίο που με έκλεισε μέσα στην υποβλητική του ατμόσφαιρα και δεν μπόρεσα ούτε να του αντισταθώ ούτε να του ξεφύγω.

elpida said...

Σταυρούλα μου, κι εγώ δεν τα πάω καλά με τα ιστορικά. Με έπεισε όμως η φιλενάδα μας από δω και σήμερα τ' αγόρασα.
Χριστός Ανέστη, Σταυρούλα μου!

Εαρινή Συμφωνία said...

Για τα ιστορικά μυθιστορήματα συμφωνώ, όπως συμφωνώ και γι' αυτό που λες περί της Ιερής Παγίδας.
Κατερίνα- κυκλάμινο, δεν θα χάσεις, πίστεψέ με.

kyriaz said...

Καλογραμμένη κριτική παρουσίαση του βιβλίου-αληθινή διαφήμιση...
Αναρωτιέμαι ποια είναι η άποψη της κυρίας Βιτάλη τόσο για τα πολλά θετικά όσο και για τα ελάχιστα αρνητικά που επισημαίνεις...

ioeu said...

Έξοχο κείμενο για ένα πραγματικά έξοχο βιβλίο!
Να μου επιτρέψεις να επισημάνω (κάτι που έχω κάνει και άλλου)ότι οι επαναλαμβανόμενες "έξοδοι" προς τον αναγνώστη είναι ένα αφηγηματικό εύρημα της Βιτάλη που με ενθουσίασε. Αφήνει να ξεδιπλωθεί η λεπτή ειρωνεία και να σχολιάσει εμμέσως συμπεριφορές και ιδέες...

Ως προς τις λέξεις της δικής μας καθημερινότητας, μπορείς να μου επισημάνεις μια δυο για να δω τι εννοείς?

Η προσέγγισή σου "σάρκινη", ανάλογη με το περιεχόμενο του βιβλίου...

Εαρινή Συμφωνία said...

Για να πω την αλήθεια, Kyriaz, με την κ. Βιτάλη δεν γνωριζόμαστε καθόλου μα καθόλου, κι έτσι δεν ξέρω την άποψή της.
Ioeu αγαπητέ, μόλις επιστρέψει στα χέρια μου το βιβλίο, θα σου πω. Μέχρι στιγμής βρίσκεται... σε ξένα χέρια (ήτοι, το δανείστηκαν οι φίλοι μου). Για να σου πω και τον πόνο μου, όχι διότι διάβασαν το κείμενό μου- ούτε καν ότι έχω μπλογκ δεν το γνωρίζουν, πλην του alef- αλλά διότι τους το είπα προφορικά! Εννοώ πάντως κάτι σαν «πλάκα που έχει» (μη το πάρεις αυτολεξεί. Τέτοιες εκφράσεις).

Λεία Βιτάλη said...

Ευχαριστώ θερμά την Εαρινή Συμφωνία για τα καλά της λόγια. Η χαρά μου είναι μεγάλη διότι κατόρθωσα να "επικοινωνήσω" μαζί της μέσω του βιβλίου μου κι αυτό είναι το ζητούμενο ενός συγγραφέα. Άλλωστε αυτό πιστεύω για την τέχνη έτσι κι αλλιώς. Ότι το ζητούμενο είναι η επικοινωνία.
Έχω ως αρχή μου να μη σχολιάζω τις κριτικές που αναφέρονται στα βιβλία μου. Το κάνω μόνον όταν προσκληθώ. Επειδή λοιπόν ο
kyriaz
αναρωτήθηκε ποια είναι η γνώμη μου για τα σχόλια της εαρινής συμφωνίας θέλω να πω ακριβώς το ίδιο. Δεν σχολιάζω τα σχόλια. Είναι προσωπικές απόψεις. Για τα πολλά θετικά χαίρομαι. Για τα ελάχιστα αρνητικά χαίρομαι επίσης.
ioeu
Σ' ευχαριστώ για την διεισδυτική ματιά σου.
elpida
Καλή μου, η Ιερή Παγίδα δεν είναι στα ευπώλητα. Ούτε σε κάποια λίστα για βράβευση. Σ' ευχαριστώ πάντως που θεώρησες ότι θα ήταν εκεί.

Εαρινή Συμφωνία said...

Λεία Βιτάλη, ευχαριστώ για την επίσκεψη. Πραγματικά το απόλαυσα το βιβλίο, κάτι που- αλήθεια το λέω- δύσκολα μου συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. Να είστε καλά και να γράφετε.

ioeu said...

να είστε καλά και να δανείζετε!...
τελώ εν αναμονή...
τα σέβη μου!

elpida said...

Κυρία Λεία Βιτάλη
Κυρία Λεία μου, σίγουρη ήμουν! Γι΄αυτό και ξαφνιάστηκα! Με τόση "προίκα" πίσω σας και τέτοια μόρφωση, το θεώρησα δεδομένο!
Τελικά,είμαι πολύ εκτός!
Εγώ πάντως σας θαυμάζω, γενικώς! Σας έχω πολύ ψηλά και δεν πρόκειται καμμιά λίστα ή βράβευση να σας αλλάξει θέση. Έχω δει το μπλογκ σας και μάλιστα δεν έγραφα εκεί, (μετά), για να μη λένε κάποιοι, ότι έρχομαι για να κλέψω απ' την δόξα σας. Κι όχι μόνο στο δικό σας μπλογκ, αλλά και σε άλλων ανθρώπων και συγγραφέων που θαυμάζω.
(Δικό μου βέβαια το πρόβλημα! Προέκυψε όμως στην πορεία, γιατί στην αρχή έγραφα παντού.)
Πήρα το βιβλίο σας, αλλά περιμένω να φύγουν οι μουσαφιρέοι μου για να το διαβάσω. Δεν είμαι κριτικός, μα ότι νιώσω, θα σας το στείλω με μαιλ! Να είστε σίγουρη!
Να είστε καλά, πάντα να γράφετε και να ξέρετε πως η λίστα βρίσκετε στις καρδιές των ανωνύμων αναγνωστών. Εγώ τουλάχιστον εκεί την βρίσκω και ξέρω πως έχω καταλάβει μια σταθερή θέση. Σαν μέτρημα μπορεί να είναι μικρή, μα σαν εκδήλωση είναι μεγάλη! Είναι τα γράμματα, τα τηλέφωνα, οι αληθινές αγκαλιές!
Κι αυτά νομίζω σε σας δεν λείπουν!
Έτσι δεν είναι;
Χάρηκα που τα είπαμε, έστω κι από δω! Πιστεύω θα σας γράψω σύντομα.
Καλές εμπνεύσεις και Καλή επιτυχία στην Ιερή παγίδα που και ο τίτλος ακόμα, με βάζει σε αγωνία!
Καλό ξημέρωμα!
Με εκτίμηση
Κατερίνα

Katoikidio said...

Αγαπητή Εαρινή Συμφωνία,
Μέσα στις Πασχαλινές διακοπές διάβασα το βιβλίο της Λείας Βιτάλη μαζί με μερικά άλλα για να συμπληρώσω την άποψή μου περί της βιβλιοπαραγωγής του 2006. Θα ήθελα να σάς πληροφορήσω ότι καθ' υπόδειξή σας συμπεριέλαβα το βιβλίο μαζί με κάποια άλλα στη λίστα της ψηφοφορίας. Οπότε μπορείτε να το ανακοινώσετε στους φίλους σας στη μπλογκόσφαιρα.
Δεν θα γράψω σχόλια τώρα, αλλά θα παραπέμψω σε κριτικές του βιβλίου όταν έρθει η ώρα.

elpida said...

Αγαπημένη μου εαρινή συμφωνία, είχες μεγάλο δίκιο! Σε παραδέχομαι!
Διάβασα την Ιερή Παγίδα και έμεινα! Αυτό το βιβλίο δύσκολα θα το ξεχάσω! Η Λεία είναι μεγάλο ταλέντο! Κι όσο σκέφτομαι πως "δένει" τόσο ταιριαστά αλήθειες και φαντασία, τόσο πιο πολύ την θαυμάζω! Σα να τα έζησε η ίδια!
Να είναι καλά και να γράφει, καθώς κι εσύ! Να μας προτείνεις καλά βιβλία και να γράφεις συνάμα....
μη ξεχνιόμαστε!
Α! και μια διαφωνία μεταξύ μας!
Εμένα μου άρεσαν πολύ αυτές οι αθώες πεταχτές ερωτήσεις μεσ΄το βιβλίο! Τις έβρισκα σαν βαθιές ανάσες για να συνεχίσω παρακάτω ή με προβλημάτιζαν περισσότερο.
Το είδα πρώτη φορά σε βιβλίο και πολύ μ' άρεσε!
Γούστα είναι αυτά! Ε;
Φιλιά πολλά!
Καλό βράδυ!
Και συγχαρητήρια για την κριτική σου!Εννοείται!

ange-ta said...

Καταπληκτικό βιβλίο, όπως και το παραμύθι του μεγάλου φόβου!
Εξαίρετη η Λεία, να είναι καλά να έχει εμπνεύσεις και να μας γράφει ωραία βιβλία.
(τώρα γιατί έχω την εντύπωση, ότι αυτό το σχόλιο μου το έχω ξαναγράψει σ αυτό το μπλόγκ;; τρέχα γύρευε)
καλό μήνα ε.σ. και καλή πρωτομαγιά