Thursday, September 20, 2007

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 6

«ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ»

11 χρόνια έψαχνε για την «ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ « της η Λεία Βιτάληγιατί ήθελε να ξεπληρώσει ένα χρέος. Να μιλήσει για τα κοινά. Λέει πως γράφει για να ξορκίσει την απόρριψη και ότι τη σαγηνεύουν οι σκοτεινοί ήρωες.


Ως χρέος την ένοιωθε την «Ιερή παγίδα» της. Για να μιλήσει «για όλα αυτά που ταλανίζουν τον άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια τις ιστορίας». Η ιστορία, εξάλλου, επαναλαμβάνεται. Και «ο δεκατετράχρονος πανέμορφος βυζαντινός πρίγκιπας», ήταν για κείνη τόσο γοητευτικός, όπως και όλα τα σκοτεινά σημεία της άλωσης, την προκαλούσαν να τα ψηλαφίσει εκ νέου. Έντεκα χρόνια για τα βυζαντινά της έψαχνε. Έχει προηγηθεί για την Λεία Βιτάλη και «Το παραμύθι του Μεγάλου Φόβου».
Αλλά η «Ιερή παγίδα» της συζητήθηκε πολύ. Και όχι αδίκως. «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης- όπως αναγνωρίζει- τα εμπεριέχει όλα».
Όπως και η συζήτηση που ακολουθεί.

- Κυρία Βιτάλη στην <ιερή> για σας η ιστορία ήταν το πρόσχημα για να πείτε πράγματα τα οποία συμβαίνουν πάντα, ή και το χρέος, δεδομένου της καταγωγής σας εκ Κωνσταντινούπολης;

- Υπάρχει κάποια στιγμή στη ζωή του συγγραφέα που νιώθει ότι θέλει να φύγει από τα στενά όρια του εαυτού του. Να εκπληρώσει, ας υποθέσουμε, ένα χρέος προς τους άλλους. Να μιλήσει, αν θέλετε, για τα κοινά. Γι’ αυτά που ταλανίζουν τον άνθρωπο σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Ο πόλεμος, η ήττα, ο φόβος, η εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς, η αλαζονεία της εξουσίας -είτε πολιτικής είτε εκκλησιαστικής- είναι θέματα που καίνε δίπλα μας. Ήθελα να μιλήσω γι’ αυτά. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης τα εμπεριέχει όλα. Και κάτι παραπάνω. Την αλλαγή του ρου της ιστορίας στα Βαλκάνια. Μας αφορά και σαν ανθρώπους αλλά και σαν κατοίκους της περιοχής. Όπως καταλάβατε τη χρησιμοποίησα ασύστολα για να μιλήσω για όλα αυτά που καίνε. Και όχι μόνον γι’ αυτά. Επειδή κατάγομαι από την Κωνσταντινούπολη είχα ακόμη έναν λόγο. Τον ξεριζωμό! Που σφραγίζει εφόρου ζωής αυτούς που τον ένιωσαν στο κορμί και την ψυχή τους και –να σας πω και κάτι που ανακάλυψα- κληροδοτείται. Ο ξεριζωμός κληροδοτείται. Είναι απίστευτο. Αλλά συμβαίνει.

- Δηλαδή ποια στοιχεία είναι εκείνα τα οποία συμβαίνουν και ισχύουν πάντα και τι είναι εκείνο που μόνον τότε θα μπορούσε να έχει συμβεί;

- Κοιτάξτε η ιστορία επαναλαμβάνεται. Αυτό έχει αποδειχτεί και αποδεικνύεται συνέχεια. Και μου είναι πολύ δύσκολο να πιστέψω ότι αυτή η επανάληψη θα σταματήσει ποτέ. Σε κάποιο σημείο της «Ιερής Παγίδας» ένας επίσκοπος πουλάει «θαυματουργή» σκόνη της Παναγίας που θεραπεύει τις ασθένειες για να μαζέψει χρήματα να εξαγοράσει τον Πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Αυτή ήταν η πρακτική του σουλτάνου μετά την άλωση. Φαντάζει ακραίο. Και ίσως είναι. Πόση διαφορά ωστόσο έχει από τις σημερινές πρακτικές; Και λέγοντας αυτό εννοώ μεταφορικά τις πρακτικές εκμετάλλευσης των φόβων και της αγωνίας του καθημερινού ανθρώπου μπροστά στον θάνατο. Αυτό ίσως που μόνο τότε μπορούσε να συμβεί ήταν η επαφή σώμα με σώμα στον καιρό του πολέμου. Όλα ήταν τότε πιο σωματικά θα έλεγα σε αντίθεση με το σήμερα που είναι εικονικά και περισσότερο μέσα στο μυαλό μας.

- Πώς γεννήθηκε μέσα σας κι έξω σας <ο>oυκά Νοταρά> και γιατί επιλέξατε ως αφηγήτρια ένα κορίτσι έκπληκτο και δη στη Βενετία;

- Μα ο Ιάκωβος Νοταράς είναι πραγματικός! Δεν είναι μυθοπλασμένος. Υπήρξε, αν και οι ιστορικοί της άλωσης έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για την τύχη του. Διάλεξα την εκδοχή που τον θέλει να επιβιώνει της άλωσης και να οδηγείται στο χαρέμι του σουλτάνου και ό.τι σημαίνει αυτό για ένα νεαρό πανέμορφο αγόρι. Η άλωση περνάει στην κυριολεξία από το κορμί και την ψυχή του. Όλα όμως αυτά που δεν κατόρθωσαν να τον σκοτώσουν τον έκαναν πιο δυνατό, έτσι ώστε κάποια στιγμή να πάρει την τύχη τη δική του και των άλλων φυγάδων στα χέρια του. Όσο για τη μικρή αφηγήτρια είναι το πρόσωπο που αγάπησα πιο πολύ μετά τον Ιάκωβο. Το άλτερ έγκο του, αν θέλετε. Η μικρή του αδελφή που παρακολουθεί με δέος τη ζωή του και την καταγράφει όντας πια φυγαδευμένη μαζί με τις αδελφές της και τα πλούτη τους στη φιλόξενη τότε Βενετία. Επικοινωνεί με τον αδελφό της νοερά, μαγικά θα έλεγα, κι αυτό προσδίδει, αν θέλετε, μια υπερβατική διάσταση στη σχέση τους. Ενθουσιάστηκα ιδιαίτερα όταν βρήκα αυτόν τον τρόπο να αφηγηθώ την ιστορία του Ιάκωβου. Ήταν για μένα σαν να άγγιξε μια νεράιδα τη σχέση μου με το ίδιο το κείμενο.

- Λέξη κλειδί <νομίζοντας>, πόσα τέτοια…νομίσματα λάθος στη ζωή μας;

- Άπειρα κυρία Γκίκα. Ατελείωτα. Νομίζω πολλές πράξεις μας στέφονται από παταγώδεις αποτυχίες λόγω απάτης. Μας έχουν εξαπατήσει ή εξαπατούμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Και ίσως δεν το καταλαβαίνουμε σ’ όλη μας τη ζωή. Έχει και τα καλά του αυτό βέβαια. Μας κρατά μάχιμους. Καταλαβαίνετε τι εννοώ. Ο Ιάκωβος εξαπατήθηκε και η οργή που αναπτύχθηκε μέσα του όταν το ανακάλυψε έκανε τη μεγάλη ανατροπή στη ζωή του.

- Και πόσα λάθη στην επίσημη πια ιστορία. Την ιστορία, κυρία Βιτάλη, την γράφουν σίγουρα οι νικητές. Κατά πώς τους βολεύει;

- Θεωρώ την τηλεόραση και την ιστορία από τα πλέον δυνατά μέσα διαμόρφωσης συνειδήσεων, προτύπων και απόψεων στην εποχή μας. Ο τρόπος που χειριζόμαστε το μέσον και η διδασκαλία της ιστορίας με τις ανακρίβειες και τους εθνικισμούς και την υπερτόνωση ηρωικών πράξεων αμφιβόλου αντικειμενικότητας δημιουργούν ψευδαισθήσεις με οδυνηρά πολλές φορές επακόλουθα και σε προσωπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο λαών.

- Τι ήταν εκείνο που παγίδευσε εσάς στην <ιερή> σας;

- Η δυνατότητα να εφεύρω τα κενά εκείνης της γοητευτικής περιόδου που ασφυκτιούσε μέσα στο απαγορευμένο των θρησκειών ενώ κολυμπούσε βαθιά στα νερά της διαφθοράς. Με είχε παγιδέψει η επιθυμία να το ζήσω. Και το έζησα!

- Και τι είναι εκείνο που μπορεί να σας… παγιδεύει σε κάθε σας μυθιστόρημα. Δηλαδή, τι πρέπει να έχει ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ηρωίδα σας ή ήρωάς σας;

- Πάθος! Πάθος! Και πάλι πάθος. Και ό.τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Απεχθάνομαι τα στάσιμα ύδατα. Τους ανοργασμικούς ήρωες. Λατρεύω τους χαρακτήρες που βουτάνε μέσα σ’ όλα ακόμη κι όταν φοβούνται. Ή όταν αποτυγχάνουν. Ιδιαίτερα τότε.

- Εχω την εντύπωση ότι σας αφορούν οι σκοτεινοί ήρωες και οι σκοτεινές ιστορικές περίοδοι, κυρία Βιτάλη, ή κάνω λάθος; Παρεξηγημένη γενιά του Πολυτεχνείου στην <τρομοκρατία>, Βυζάντιο και Σκοτεινός Μεσαίωνας στο <παραμύθι>, στην <κοιλιά> η Μαρία που βλέπει την κοιλιά της παραδόξως να μεγαλώνει, στις <σκοτεινές> χρειάζεται να πούμε;

- Κι εγώ την ίδια εντύπωση έχω κυρία Γκίκα. Το σκοτάδι λειτουργεί για μένα σαγηνευτικά. Εκεί ανακαλύπτω τις βαθύτερες αλήθειες. Τα κίνητρα που δεν έχουν ομολογηθεί. Τις επιθυμίες που δεν τόλμησαν ποτέ να εκφραστούν. Είναι παράξενα αντιφατικό αυτό που συμβαίνει δεδομένου ότι είμαι άνθρωπος που λατρεύει το καλοκαίρι και τον ήλιο. Λέτε να έχω μέσα μου έναν δεύτερο σκοτεινό εαυτό; Ή όλοι έχουμε;

- Επικουρούμενης και της ψυχολογίας οι ήρωές σας, χαίρε αμέτρητον βάθος. Εν αρχή ην… οι ήρωες, η ιστορία, η γλώσσα… Ποιο θεωρείται ως το πρωτεύον στη δική σας μυθιστορία;

- Ο μοχλός της ιστορίας είναι ο ήρωας για μένα. Αυτός διαμορφώνει τις καταστάσεις, την ιστορία, την πλοκή, την ανατροπή, την έκβαση του τέλους, έστω άθελά του. Αυτός αγαπά, μισεί, φοβάται, επιθυμεί, εκδικείται, κάνει έρωτα με ό,τι τον διεγείρει, πεθαίνει. Είμαι ανθρωποκεντρική στον τρόπο που φτιάχνω τις ιστορίες μου. Ψάχνοντας τους ανθρώπους ανακαλύπτεις πόσο υπέροχα μοναδικοί είναι. Ο καθένας και μια συναρπαστική ιστορία.

- Και κατά πόσο το θέατρο ενυπάρχει και στα πεζά;

- Θα νόμιζε κανείς ότι συμβαίνει αυτό ακριβώς που λέτε. Ε, λοιπόν δεν συμβαίνει. Στα πεζά αποφεύγω τους διαλόγους. Μου φαίνονται τόσο κοινότυπα ψεύτικοι. Σε σχέση με την ψυχική αλήθεια των ηρώων που δεν εκφράζεται με λόγια. Αλλά και στο θέατρο το διάλογο τον χρησιμοποιώ για να κρύψω αυτά που στην πραγματικότητα θα ήθελαν να πουν οι ήρωες. Προσπαθώ να είμαι όσο πιο κοντά γίνεται στην αλήθεια και στη μια περίπτωση και στην άλλη.

- Τι είναι εκείνο που κερδίζετε ή προσεγγίζετε καλύτερα με το θέατρο και τι με την πεζογραφία; Γράφοντας τι, τελικά περνάτε καλά;

- Εσείς με τι περνάτε καλά; Βλέποντας θέατρο ή διαβάζοντας ένα βιβλίο; Εγώ το αντίθετο. Περνάω καλά με ό,τι με βασανίζει περισσότερο. Έτσι κι αλλιώς το γράψιμο είναι αυτό που λέμε ψυχοφθόρα διαδικασία. Αλλά στο τέλος νιώθεις ανακούφιση. Επέρχεται ένα είδος κάθαρσης μετά από όλα όσα έχεις …ζήσει(!) γράφοντας.

- Με το… μπλογκ, ποια τα οφέλη; Τι είναι αυτό που σας έκανε να ανοίξετε μπλογκ;

- Δεν θα το πιστέψετε. Ζω σε ένα παλιό πέτρινο σπίτι με χιλιάδες σκάλες και άλλα τόσα δωμάτια κοντά στη θάλασσα, με τον αέρα να φυσσά σαν τρελός τις περισσότερες μέρες του χρόνου και γύρω μου τις περισσότερες ώρες της μέρας σιωπή. Θέλετε κι άλλο λόγο; Συν ότι είμαι βυθισμένη έτσι κι αλλιώς στην αχόρταγη οθόνη ενός υπολογιστή. Ε, τι να σου κάνει ο άνθρωπος. Νιώθει και μοναξιά. Η μπλογκόσφαιρα έχει φίλους. Και ανταλλάσσεις αληθινές απόψεις.

- Και τι τόλμη, αλήθεια, να γράφετε σ’ αυτό και ολόκληρο μυθιστόρημα. Οι… επισκέπτες σας μπορεί να σας κάνουν και να αλλάξετε – ενίοτε- γνώμη;

- Έχω ξεκινήσει να γράφω στον «αέρα» ένα μυθιστόρημα. Αργά με αρκετές διακοπές για άλλα πράγματα, αλλά συνεχίζω. Οι φίλοι σχολιάζουν και άλλοτε με παρακινούν να συνεχίσω έτσι, άλλοτε προτάσσουν μια διαφορετική άποψη. Είναι ανοιχτό σε παρεμβάσεις. Αυτό που λέμε work in progress. Μπορεί και να πετύχει. Μ’ αρέσουν τα καινούρια πράγματα.

- Εχετε αναλογιστεί, αλήθεια, γιατί γράφετε, κυρία Βιτάλη; Δεδομένου του… αφύσικου της γραφής. Ας πούμε μια μέρα έχει λιακάδα, ο κόσμος έξω χαίρεται, και μια γυναίκα, επί τω προκειμένω, εσείς, ξημεροβραδιάζεστε στον υπολογιστή σας.

- Ε, αυτό είναι το πρόβλημα. Λέτε να τα παρατήσω; Αυτό θα κάνω. Κάποια μέρα. Θα ξυπνάω το πρωί και θα πηγαίνω για ψάρεμα… Θα γράφω μετά.

- Ή και στις έρευνές σας. Στην <ιερή> πολύ μοχθήσατε…

- Λοιπόν, ξέρετε τι είναι το καλύτερο στο γράψιμο; Το πριν. Όταν ψάχνεις και ανακαλύπτεις. Για την «Ιερή Παγίδα» και το προηγούμενο βυζαντινό μου μυθιστόρημα το ψάξιμο κράτησε 11 χρόνια. Το γράψιμο πέντε. Έμβλημά μου …η βραδύτητα. Λατρεύω τον Κούντερα φαίνεται.

- Τι ξορκίζετε, γράφοντας, δηλαδή; Φόβο, απώλεια, χρόνο… μοναξιά…

-Ξέρετε απ’ αυτά. Κι εσείς γράφετε. Θα πρόσθετα μόνο ένα ακόμη θέμα. Την απόρριψη! Είναι πολύ καυτό… «υλικό» για έναν συγγραφέα. Εννοώ την απόρριψη σαν άτομο βέβαια. Θυμηθείτε τον Κάφκα.

- Πρωτογράψατε; Πώς έφτασε, αλήθεια, ως εσάς η πρώτη ιστορία;

- Ήμουν πολύ μικρή. Δεν την έγραψα όμως. Δεν ήξερα να γράφω ακόμη. Την έλεγα. Ήταν κάποιοι πάνω σε μεγάλα καφετιά άλογα και καθώς κάλπαζαν πάνω στο χώμα οι οπλές τους πλήγωναν τη γη και αναπηδούσε το αίμα της! Αλλά δεν μπορώ να πω πώς έφτασε μέχρις εμένα αυτό. Την ενσωμάτωσα τώρα στην «Ιερή Παγίδα» μετά από τόσα πολλά χρόνια.

- Από πλεόνασμα ή από έλλειμμα γράφουμε;

- Νομίζω είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Από το έλλειμα που δημιουργεί το πλεόνασμα καθώς πλημμυρίζει.

- Και είναι αλήθεια εκείνο που λένε ότι ένα βιβλίο σε βάθος χρόνου προσπαθούμε; Δεδομένου του ότι ο καθένας μας έναν γρίφο ζωής συνήθως πασχίζει να λύσει, υπάρχει έμμονη ιδέα γραφής και ποια η δική σας;

-Υπάρχουν απίστευτες εμμονές στο μυαλό ενός συγγραφέα. Όπως και στο μυαλό κάθε ανθρώπου, μεταξύ μας τώρα. Από μια εμμονή πάντα ξεκινάμε. Είναι πάντα η ίδια. Αλλά παρουσιάζεται με διαφορετικά πρόσωπα. Κι εγώ έχω την τάση να την σωματοποιώ. Αλλά δεν λέγεται. Μόνο γράφεται.

- Παιχνίδια εξουσίας, κυρία Βιτάλη υπάρχουν παντού; Και στον έρωτα; Ειδικά στον έρωτα;

- Να μια εμμονή μου. Ο έρωτας. Με πολλές μορφές. Παθιασμένος. Απατημένος. Ματωμένος. Αλωμένος. Λυτρωτικός. Θεϊκός. Και πάντα εξουσιαστής. Και φυσικά εκμεταλλευτής.

- Η σχέση μητέρας – κόρης που κατά καιρούς σας απασχολεί, ενέχει εξουσία;

-Κάτι βαθύτερο. Εκδίκηση! Αλλά όχι της μητέρας προς την κόρη. Αλλά της μητέρας προς τη δική της μητέρα που την προβάλει στην κόρη. Ακούγεται μπερδεμένο; Το ανακάλυψα όμως γράφοντας το τελευταίο μου θεατρικό έργο, το «Addio del passato».

- Και όσον αφορά την γραφή, ανάμεσα στον συγγραφέα και στο μυθιστόρημα; Ο εξουσιαστής είναι πάντοτε ο συγγραφέας; Υπάρχουν φορές που οι ήρωες, τελικά, επαναστατούν; Εσείς έχετε αντιμετωπίσει ποτέ τέτοιους εξεγερμένους ήρωες;

-Κατ’ εξοχήν εξεγερμένους. Και γι’ αυτό τους λατρεύω και αφήνομαι στην εξουσία τους που κατά βάθος είναι η δική μου εξουσία και τάχα μου τους την παραχωρώ.

Από την ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ

(Δημοσιεύτηκε στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής 19.8.2007)

Labels: